W dniu 12 sierpnia 2020 r. zmarł w Łodzi, wieloletni Dyrektor Instytutu Elektroenergetyki Politechniki Łódzkiej, prof. dr hab. inż. Zbigniew Kowalski. Odszedł od nas  ceniony człowiek nauki, który na wiele lat wytyczył kierunki badań naukowych realizowanych w Instytucie.

Profesor Zbigniew Kowalski urodził się 10 września 1927 r. w Chlebnej na Podkarpaciu. Po ukończeniu Szkoły Podstawowej w Jedliczu, w trudnych czasach wojennych (lata 1943-1944) uczył się w Szkole Handlowej w Krośnie, uczęszczając także na tajne lekcje nauczania gimnazjalnego. Po wojnie w Gimnazjum Ogólnokształcącym w Krośnie uzyskał świadectwo tzw. "małej matury", a w 1947 r. uzyskał świadectwo maturalne w prywatnym Liceum Ogólnokształcącym Duczymińskiego.

W tym samym roku rozpoczął studia na Wydziale Elektrycznym Politechniki Łódzkiej, które ukończył w czerwcu 1952 r., uzyskując dyplom magistra inżyniera elektryka w zakresie elektroenergetyki. Wyróżnioną pracę dyplomową z dziedziny ochrony przekaźnikowej wykonał pod kierunkiem profesora Karola Przanowskiego.

Pracę w PŁ rozpoczął w 1950 r., będąc jeszcze studentem, w Katedrze Miernictwa Elektrycznego. W latach 1951-1970 r. pracował w Katedrze Elektroenergetyki, a po zmianie struktury organizacyjnej Politechniki Łódzkiej w 1970 r., aż do przejścia na emeryturę pracował w Instytucie Elektroenergetyki. Zajmował kolejno różne stanowiska, od zastępcy asystenta do profesora zwyczajnego. Stopień doktora nauk technicznych otrzymał w 1964 r. za pracę doktorską pt. „Właściwości elektroenergetycznych linii w układzie składowych symetrycznych normalnych i grupowych”. W roku 1974 złożył rozprawę habilitacyjną pt. „Modele stochastyczne wielkości i wskaźników charakteryzujących systemy elektroenergetyczne” i uzyskał stopień doktora habilitowanego w dyscyplinie elektrotechnika. Tytuł profesora nadano mu w roku 1988. W latach 1972-1976 prof. Kowalski pełnił funkcję zastępcy dyrektora Instytutu Elektroenergetyki PŁ,  a w latach 1976-1992 był dyrektorem Instytutu.

Specjalnością naukową i pasją Profesora była elektroenergetyka. W dziedzinie tej, w czasie swojej długoletniej działalności naukowej wypełniał różne obszary badawcze, od metod prognozowania, poprzez  niezawodność dostawy energii elektrycznej i teorię zwarć do problemów jakości energii. W ramach ww. tematyki prof. Zbigniew Kowalski opracował wiele nowych metod obliczeniowych i badawczych. Tematyka ta była przedmiotem około 130 publikacji obejmujących książki, podręczniki (skrypty), rozprawy, artykuły i referaty konferencyjne, w tym 3 znaczące monografie będące pierwszymi w Polsce książkami poświęconymi wybranym problemom jakości energii elektrycznej, tj: „Wahania napięcia w układach elektroenergetycznych” (WNT, Warszawa 1985), „Asymetria w układach elektroenergetycznych” (PWN, Warszawa 1987), „Jakość energii elektrycznej” (Monografie Politechniki Łódzkiej, Łódź 2007).

Prof. Kowalski wykonał dziesiątki rozmaitych, nie publikowanych prac naukowo-badawczych i ekspertyz dla podmiotów energetyki zawodowej i zakładów przemysłowych.

Nie sposób wymienić wszystkich dokonań naukowych Profesora Kowalskiego, ich wykaz można znaleźć w wielu materiałach źródłowych. Warto jednak wspomnieć o faktach mniej znanych, takich jak np. udział Profesora w pracach Zespołu Łódzkiego Biura Studiów Komitetu Elektryfikacji Polski PAN, który w latach 1957 – 1960, przeprowadził pierwszą ilościową i parametryczną inwentaryzację technicznego stanu polskiej elektroenergetyki na terenie całego Kraju. W późniejszych latach Profesor kierował realizacją zadań w ramach programu rządowego PR5, dotyczącego elektryfikacją polskich miast i miejskich osiedli mieszkaniowych. Unikatowymi wynikami tego projektu były pomiary obciążeń, obejmujących przeszło 120 tysięcy odbiorców energii elektrycznej w kilku miastach w Polsce. Profesor bardzo cenił sobie nagrodę I stopnia Ministra Budownictwa i Materiałów Budowlanych, którą otrzymał za realizację tego projektu.

Prof. Z. Kowalski był inicjatorem i organizatorem współpracy naukowej Instytutu Elektroenergetyki PŁ z wieloma zagranicznymi ośrodkami naukowymi, w tym z Instytutem Elektrodynamiki Ukraińskiej Akademii Nauk, Przyazowskim Państwowym Uniwersytetem Technicznym w Mariupolu na Ukrainie i Instytutem Elektrotechniki Montefiore Uniwersytetu Technicznego w Liege w Belgii. Efektem tych działań były między innymi cykliczne, międzynarodowe konferencje naukowe na temat zwarć i jakości energii: „Short-Circuit Currents in Power Systems” - organizowana przemiennie w Polsce i w Belgii oraz „Electrical Power Quality and Utilisation” - organizowana w Polsce, na Ukrainie w Hiszpanii i Portugalii. Konferencje te zdobyły sobie stałe miejsce w kalendarzu międzynarodowych imprez naukowych.

Z inicjatywy Profesora zrodziła się trwająca do dziś szeroka i bliska współpraca Instytutu Elektroenergetyki z Katedrą Automatyki Napędu i Urządzeń Elektrycznych Akademii Górniczo – Hutniczej w Krakowie. Jednym z efektów tej współpracy było powołanie w 1995 r. międzyuczelnianego czasopisma naukowego „Jakość i Użytkowanie Energii Elektrycznej” wydawanego wspólnie przez obie Uczelnie. Profesor pełnił funkcję przewodniczącego Rady Programowej czasopisma Jakość i Użytkowanie Energii Elektrycznej.

Prof. Kowalski przyczynił się w istotny sposób do rozwoju kadry naukowej. Wypromował 9 doktorów, z których 7 kontynuowało i kontynuuje Jego prace w Instytucie Elektroenergetyki PŁ.

Profesor miał znaczące dokonania jako nauczyciel akademicki. Prowadził kilkanaście wykładów na studiach magisterskich, inżynierskich i podyplomowych z rozmaitych dziedzin elektroenergetyki. Opracował pięć podręczników dla studentów, był opiekunem przeszło 160 prac dyplomowych. Był głównym organizatorem i opiekunem specjalności Przetwarzanie i Użytkowanie Energii Elektrycznej oraz specjalności Elektroenergetyka. Był inicjatorem i współorganizatorem 7 studiów podyplomowych. Wspierał też naukowy ruch studencki. Był organizatorem i opiekunem Kola Naukowego Elektryków Studentów PŁ.

W czasie pracy na Politechnice Łódzkiej Profesor Zbigniew Kowalski prowadził aktywną działalność organizacyjną i działalność w zakresie popularyzacji nauki. Aktywnie uczestniczył w pracach stowarzyszeń naukowych i branżowych i pełnił w nich szereg funkcji. Z ważniejszych należy wymienić funkcję sekretarza Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej pełnioną w latach 1964-1967.

Profesor Zbigniew Kowalski był aktywnym członkiem Stowarzyszenia Elektryków Polskich. W latach 1963-1964 był członkiem Zarządu Oddziału Łódzkiego SEP,  a w kolejnych latach  przewodniczącym Komisji Młodzieżowej przy Oddziale Łódzkim (1967-1971)  oraz członkiem Komisji ds. Młodzieży i Studentów przy Zarządzie Głównym SEP (1966-1971). Był współorganizatorem i opiekunem Studenckiego Koła SEP przy Politechnice Łódzkiej (1966-1972). Był również rzeczoznawcą SEP w grupie: sieci elektroenergetyczne. W latach 1978-1994 był członkiem Rady Programowej czasopisma Gospodarka Paliwami i Energią.

Za osiągnięcia naukowe, dydaktyczne i organizacyjne prof. Zbigniew Kowalski uzyskał wiele nagród, w tym 4 nagrody Ministra Nauki Szkolnictwa Wyższego i Techniki oraz Ministra Edukacji Narodowej, a także wspomnianą nagrodę I stopnia Ministra Budownictwa i Materiałów Budowlanych. Był 46 razy nagrodzony nagrodami J.M. Rektora P.Ł. Został także odznaczony licznymi odznaczeniami państwowymi, w tym Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski i Medalem Komisji Edukacji Narodowej.

Obecność Profesora Kowalskiego w wyraźny sposób zaznaczyła się w historii Instytutu Elektroenergetyki.  Pamiętamy Go jako osobę o niespożytej energii, niezwykle aktywną, ale jednocześnie bardzo uporządkowaną, pełną ciepła i życzliwości. Czuliśmy, że zasadniczym motywem pracy Profesora była działalność dla dobra środowiska i społeczności akademickiej.

Po przejściu na emeryturę Profesor zachował kontakt z Uczelnią i pozostał emocjonalnie związany z Instytutem. Uczestniczył w ważnych instytutowych wydarzeniach, interesował się rozwojem instytutu, cieszyły go nasze sukcesy i martwiły porażki. Pięć lat temu, z okazji obchodów 70-lecia Instytutu Elektroenergetyki, poprosiliśmy Go o napisanie krótkiego wspomnienia do wydawanej z tej okazji książeczki „Tak było tak jest”. Oto fragment:

 „Radością napawa mnie obecny stan Instytutu Elektroenergetyki PŁ – odnowionego, świetnie umeblowanego, skomputeryzowanego, wyposażonego w nowoczesne urządzenia i stanowiska laboratoryjne, zarządzanego przez dawnych moich bliskich współpracowników, którym gratuluję osiągnięć dla dobra Tego Instytutu”.

Dziękujemy Profesorze …, pozostaniesz w naszej pamięci.

Irena Wasiak

Ryszard Pawełek